Gilead Sciences, một trong những công ty dược phẩm hàng đầu thế giới, vừa thông báo về việc sản xuất các phiên bản thuốc giá rẻ của lenacapavir – một loại thuốc ngăn ngừa HIV được đánh giá là có thể "thay đổi cuộc chơi." Loại thuốc này sẽ sớm có mặt tại 120 quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống lại đại dịch HIV.
Lenacapavir là một loại thuốc được tiêm hai lần mỗi năm, đã cho thấy hiệu quả ấn tượng trong việc ngăn ngừa lây nhiễm HIV. Trong các thử nghiệm lâm sàng tại Nam Phi và Uganda, thuốc này đã ngăn chặn thành công sự lây nhiễm HIV ở phụ nữ và trẻ em gái. Ngoài ra, thử nghiệm thứ hai, chủ yếu được thực hiện ở nam giới tại nhiều quốc gia như Argentina, Brazil, Mexico, Peru, Nam Phi, Thái Lan và Mỹ, cũng cho thấy gần như khả năng bảo vệ hoàn toàn khỏi HIV.
Dù hiện tại, lenacapavir đã được phê duyệt để điều trị HIV và đang được bán với giá 42,250 đô la mỗi năm tại Mỹ dưới tên thương mại Sunlenca, các nhà nghiên cứu cho rằng chi phí sản xuất thực tế của loại thuốc này chỉ vào khoảng 40 đô la mỗi bệnh nhân/năm. Điều này đã tạo áp lực lớn lên Gilead, buộc công ty phải nhanh chóng đưa thuốc ra thị trường với giá thành phải chăng hơn.
Gilead cho biết họ đã ký thỏa thuận với sáu nhà sản xuất để sản xuất và phân phối các phiên bản thuốc lenacapavir giá rẻ tại 120 quốc gia có tỷ lệ mắc HIV cao và nguồn lực hạn chế. Những quốc gia này chủ yếu là các nước có thu nhập thấp. Gilead cũng đã cam kết sẽ cung cấp thuốc ngay lập tức cho một số quốc gia cho đến khi các nhà sản xuất này có thể hoạt động ổn định, ưu tiên cho 18 quốc gia có tỷ lệ HIV cao như Botswana, Nam Phi và Thái Lan.
Mặc dù bước đi này của Gilead nhận được nhiều lời khen ngợi, song không phải không có chỉ trích. Dr. Mohga Kamal-Yanni, một trong những người đồng dẫn đầu chính sách của Liên minh Thuốc cho Người dân, đã bày tỏ sự thất vọng vì thỏa thuận này dường như "bỏ rơi" nhiều quốc gia có gánh nặng HIV cao, đặc biệt là ở khu vực Mỹ Latinh. Cô cũng cảnh báo rằng việc cấp phép trực tiếp với các công ty sản xuất, thay vì thông qua các tổ chức như Medicine Patent Pool được Liên Hợp Quốc ủng hộ, có thể khiến những người ở các quốc gia bị loại ra khó tiếp cận thuốc hơn.
Một số nước có thể sử dụng quyền hợp pháp của họ để vượt qua các hạn chế về bằng sáng chế, bằng cách cấp giấy phép bắt buộc. Tuy nhiên, thỏa thuận của Gilead cấm các công ty được cấp phép bán thuốc cho những quốc gia này, làm cho quá trình này trở nên phức tạp và dễ đối mặt với thách thức pháp lý.
Winnie Byanyima, Giám đốc điều hành của UNAids, đã ca ngợi lenacapavir là một đột phá khoa học đầy tiềm năng. Bà nhấn mạnh rằng thuốc này có thể "thay đổi cuộc chơi" nếu tất cả những người cần nó có thể tiếp cận được. Byanyima cũng kêu gọi Gilead minh bạch hơn về giá thành và chi phí sản xuất của thuốc, đặc biệt khi 41% ca nhiễm mới tập trung ở các quốc gia có thu nhập trung bình cao – nơi mà các quốc gia này bị loại khỏi danh sách cấp phép của Gilead.
UNAids cũng mong muốn thấy thỏa thuận được mở rộng tới các quốc gia có tỷ lệ HIV cao như Nam Phi. Mặc dù Gilead đã hứa sẽ bắt đầu nộp đơn xin phê duyệt lenacapavir như một biện pháp phòng ngừa HIV trên toàn cầu vào cuối năm nay, nhiều nhà hoạt động vẫn lo ngại rằng các quốc gia có gánh nặng HIV lớn nhất có thể sẽ bị bỏ rơi nếu không có biện pháp hành động quyết liệt hơn.
Sáu nhà sản xuất tham gia vào thỏa thuận với Gilead bao gồm các công ty dược phẩm từ Ấn Độ, Ai Cập, Pakistan và Mỹ. Đó là Dr Reddy’s Laboratories, Emcure Pharmaceuticals, Hetero Labs, cùng với Mylan (một đơn vị của Viatris tại Mỹ), Eva Pharma của Ai Cập và Ferozsons Laboratories từ Pakistan.
Mục tiêu của Gilead là đẩy nhanh quy trình sản xuất và phân phối thuốc lenacapavir tại các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, trong khi vẫn đảm bảo các nhà sản xuất này tuân thủ các điều kiện nghiêm ngặt về bằng sáng chế và phân phối.
Việc cung cấp thuốc ngăn ngừa HIV lenacapavir giá rẻ tại 120 quốc gia là một bước tiến đáng kể trong nỗ lực kiểm soát đại dịch HIV toàn cầu. Tuy nhiên, sự phản đối từ các nhà hoạt động và các tổ chức quốc tế cho thấy rằng vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua, đặc biệt là về quyền tiếp cận công bằng và minh bạch giá cả. Nếu những vấn đề này được giải quyết hợp lý, lenacapavir có thể thực sự trở thành một "gamechanger" – thay đổi cuộc chơi trong cuộc chiến chống lại HIV/AIDS, giúp hàng triệu người trên thế giới có cơ hội sống khỏe mạnh và độc lập hơn.
