1. "Khoảnh khắc Sputnik" của DeepSeek: Khi AI không còn đắt đỏ
Tháng 1/2025, làng công nghệ thế giới chấn động khi DeepSeek – một startup đến từ Trung Quốc – bất ngờ tung ra hai mô hình V3 và R1. Sự kiện này được Business Today ví như "khoảnh khắc Sputnik" thứ hai, ám chỉ cú sốc lịch sử từng châm ngòi cho cuộc chạy đua vào không gian thế kỷ trước.
Điểm đặc biệt của DeepSeek không nằm ở sức mạnh tuyệt đối mà ở hiệu suất trên giá thành (price/performance). Trong khi các gã khổng lồ phương Tây như OpenAI hay Google đốt hàng tỷ USD cho các siêu máy tính, R1 của DeepSeek được xây dựng chỉ trong hai tháng với kinh phí vỏn vẹn dưới 6 triệu USD, nhưng đạt hiệu suất ngang ngửa mô hình o1 của OpenAI với chi phí rẻ hơn tới 96,4%. Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi đây là "lời cảnh tỉnh" cho thung lũng Silicon.
Hệ quả là thị trường AI nhanh chóng phân cực thành ba nhánh rõ rệt:
Nhánh cao cấp: Phục vụ nghiên cứu khoa học, y tế, tài chính.
Nhánh phổ thông: Tối ưu cho chatbot và văn phòng.
Nhánh chuyên biệt: Tinh chỉnh riêng cho các ngành hẹp như luật hay chăm sóc khách hàng.
2. Sự trưởng thành của AI Đa phương thức và Tác nhân AI (AI Agent)
Năm 2025 cũng là thời điểm AI tạo sinh (Generative AI) xóa nhòa ranh giới thực - ảo. Các công cụ video như OpenAI Sora, Google Veo 3 hay Runway Gen-4 đã khắc phục được điểm yếu cố hữu về vật lý, cho phép tạo ra các thước phim dài, nhất quán về ánh sáng và chuyển động. Ngành điện ảnh và quảng cáo là những người hưởng lợi đầu tiên khi cắt giảm được 40-60% chi phí sản xuất.
Đặc biệt, AI Agent (Tác nhân AI) đã vượt qua khái niệm chatbot để trở thành "nhân viên ảo" thực thụ. Chúng không chỉ trả lời câu hỏi mà còn tự động thực thi chuỗi hành động như điều khiển máy tính, viết code (vibe coding) và xử lý công việc văn phòng. Tuy nhiên, sự tiện lợi này đi kèm cái giá đắt: hàng chục nghìn nhân sự tại Amazon, Microsoft, Salesforce đã bị cắt giảm khi các tập đoàn này tái cơ cấu để nhường chỗ cho AI.
3. Cuộc chiến tự chủ Phần cứng và Cơn khát Chip
Sự thống trị của Nvidia dù vẫn mạnh mẽ nhưng bắt đầu bị chia sẻ. Không muốn "bỏ trứng vào một giỏ", các ông lớn công nghệ đồng loạt tham gia cuộc đua tự chủ chip:
OpenAI & Microsoft: Đẩy mạnh dự án siêu máy tính Stargate và chip tự thiết kế.
Google: Mở rộng hệ sinh thái TPU thế hệ mới.
Amazon: Đầu tư mạnh vào dòng chip Trainium và Inferentia.
Trung Quốc: Tăng tốc thiết kế bán dẫn nội địa để thích ứng với lệnh cấm vận.
Xu hướng này không chỉ giúp tối ưu chi phí mà còn cho phép tinh chỉnh phần cứng chuyên biệt cho từng mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), tạo lợi thế cạnh tranh độc quyền.
4. Cuộc săn đầu người "điên cuồng" và những liên minh tỷ USD
Thung lũng Silicon năm 2025 chứng kiến cuộc chiến giành giật nhân tài chưa từng có. Meta của Mark Zuckerberg chơi lớn khi chi 14,3 tỷ USD mua cổ phần ScaleAI chỉ để lôi kéo nhân sự, đồng thời sẵn sàng trả mức đãi ngộ 300 triệu USD cho các nhà nghiên cứu hàng đầu. Microsoft và xAI của Elon Musk cũng không đứng ngoài cuộc với những chiến dịch "hút máu" nhân sự từ đối thủ.
Bên cạnh đó là những cái bắt tay trị giá hàng trăm tỷ USD định hình lại cuộc chơi:
Liên minh Stargate: OpenAI, Oracle và SoftBank cam kết đầu tư lên tới 500 tỷ USD cho hạ tầng tính toán.
Nvidia & Đối tác: Rót 10 tỷ USD vào Anthropic và hợp tác với OpenAI trong dự án 100 tỷ USD về phần cứng.
OpenAI & Disney: Thỏa thuận 1 tỷ USD cho phép sử dụng kho dữ liệu khổng lồ của Disney để huấn luyện AI tạo video.
5. Pháp lý và Trách nhiệm xã hội
Giống như Internet những năm 2000, AI năm 2025 đã thâm nhập mọi ngõ ngách đời sống nhưng cũng mang theo nhiều rủi ro về tin giả, bản quyền và an ninh việc làm. Đáp lại, nhiều quốc gia đã gấp rút xây dựng hành lang pháp lý. Đáng chú ý, Việt Nam đã ghi tên mình vào nhóm các nước tiên phong trên thế giới ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo, yêu cầu gắn nhãn nội dung AI và bảo vệ dữ liệu người dùng.
Năm 2025 khép lại, khẳng định AI không còn là trào lưu nhất thời mà đã trở thành hạ tầng thiết yếu của nền kinh tế số, đòi hỏi các quốc gia và doanh nghiệp phải thích ứng nhanh chóng hoặc chấp nhận bị bỏ lại phía sau.