Trong thời đại công nghệ ngày nay, các công ty công nghệ lớn như Meta luôn tìm kiếm các cách để phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) một cách toàn diện và hiệu quả. Một trong những chiến lược mà Meta, công ty mẹ của Facebook và Instagram, đang thực hiện là sử dụng nội dung do người dùng tạo ra để đào tạo AI của họ. Tuy nhiên, điều này đang gây ra nhiều tranh cãi tại Anh Quốc khi Meta tiến hành kế hoạch thu thập dữ liệu công khai của người dùng Facebook và Instagram mà không cần sự đồng ý rõ ràng từ họ.
Vấn đề bắt đầu khi Meta gửi thông báo đến người dùng Facebook và Instagram tại Anh, cho biết họ có kế hoạch sử dụng dữ liệu người dùng để phát triển các mô hình AI tiên tiến. Những dữ liệu này bao gồm các bài đăng, bình luận, ảnh công khai và nhiều nội dung khác mà người dùng đã chia sẻ trên mạng xã hội.
Mặc dù Meta đã sử dụng dữ liệu người dùng để đào tạo AI tại nhiều thị trường khác nhau, nhưng châu Âu và đặc biệt là Anh Quốc có luật bảo vệ dữ liệu rất nghiêm ngặt, cụ thể là Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung (GDPR). Theo GDPR, các công ty phải có cơ sở pháp lý rõ ràng để xử lý dữ liệu cá nhân, và việc chỉ cung cấp tùy chọn "từ chối" (opt-out) không phải lúc nào cũng đáp ứng được yêu cầu của luật.
Vào tháng 6/2024, Meta đã phải tạm dừng kế hoạch sử dụng dữ liệu của người dùng châu Âu sau khi gặp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các cơ quan quản lý. Tuy nhiên, với việc Vương quốc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu, Meta đang tận dụng cơ hội này để tiếp tục kế hoạch thu thập dữ liệu, mặc dù luật bảo vệ dữ liệu của Anh vẫn khá tương đồng với GDPR. Meta đã tìm ra lỗ hổng pháp lý khi dựa vào "lợi ích hợp pháp" (legitimate interests) để biện minh cho việc sử dụng dữ liệu người dùng mà không cần sự đồng ý rõ ràng.
Một trong những điều khiến người dùng Anh bức xúc nhất là quy trình từ chối (opt-out) việc sử dụng dữ liệu của họ không hề đơn giản. Meta đã gửi các thông báo cho người dùng về kế hoạch này, nhưng những thông báo đó lại bị "chìm" trong hàng loạt thông báo thường nhật như lời mời kết bạn hay cập nhật từ nhóm, làm cho người dùng dễ bỏ lỡ.
Khi người dùng phát hiện ra thông báo, họ sẽ thấy Meta chỉ nói về việc họ sẽ có "các tính năng AI mới", với tùy chọn "tìm hiểu thêm". Không có thông tin rõ ràng về việc người dùng có quyền từ chối. Nếu muốn từ chối, người dùng phải bấm vào liên kết "phản đối" (object), sau đó phải đi qua nhiều bước và điền vào một biểu mẫu. Dù quy trình này đã được tối giản hơn so với lần triển khai trước, nó vẫn quá phức tạp và rườm rà đối với người dùng thông thường.
Đặc biệt, ngay cả khi người dùng hoàn thành biểu mẫu, Meta vẫn giữ quyền quyết định liệu có tôn trọng yêu cầu của họ hay không. Điều này có nghĩa là mặc dù Meta tuyên bố sẽ xem xét tất cả các yêu cầu từ chối, nhưng người dùng không có gì đảm bảo rằng dữ liệu của họ sẽ thực sự không bị sử dụng để đào tạo AI.
Meta lý giải rằng việc thu thập và sử dụng dữ liệu người dùng để đào tạo AI là vì "lợi ích hợp pháp", với lý do rằng điều này sẽ giúp cải thiện các mô hình AI của họ, giúp chúng phản ánh chính xác hơn sự đa dạng của người dùng tại Vương quốc Anh. Tuy nhiên, các chuyên gia về quyền riêng tư cho rằng việc Meta sử dụng "lợi ích hợp pháp" làm cơ sở pháp lý là không phù hợp. Trước đó, Tòa án Công lý Liên minh châu Âu đã bác bỏ việc Meta dựa vào lý do này để xử lý dữ liệu cá nhân cho mục đích quảng cáo được nhắm mục tiêu.
Ngoài ra, việc sử dụng dữ liệu của người dùng mà không có sự đồng ý rõ ràng có thể vi phạm điều khoản của GDPR, đặc biệt là khi dữ liệu nhạy cảm liên quan đến chủng tộc, tôn giáo, quan điểm chính trị hoặc sức khỏe được chia sẻ công khai trên Facebook hoặc Instagram. Theo Điều 9 của GDPR, các dữ liệu nhạy cảm này chỉ có thể được xử lý nếu người dùng đưa ra sự đồng ý rõ ràng, điều mà Meta hiện chưa thực hiện.
Mặc dù Meta khẳng định rằng họ sẽ tôn trọng các yêu cầu từ chối, quy trình từ chối mà họ đặt ra vẫn gây ra nhiều khó khăn cho người dùng. Điều này khiến người dùng khó có thể ngăn chặn việc dữ liệu của họ bị sử dụng một cách không mong muốn.
Nếu bạn đang sử dụng Facebook hoặc Instagram tại Anh và muốn bảo vệ dữ liệu cá nhân của mình, hãy chú ý đến các thông báo từ Meta về việc sử dụng dữ liệu để đào tạo AI. Khi phát hiện thông báo này, bạn cần nhanh chóng làm theo hướng dẫn để từ chối việc sử dụng dữ liệu của mình. Điều quan trọng là bạn phải kiên nhẫn với quy trình từ chối mà Meta đã thiết lập, mặc dù nó không hề dễ dàng.
Ngoài ra, nếu bạn cảm thấy quyền riêng tư của mình bị xâm phạm, bạn có thể xem xét nộp đơn khiếu nại lên Cơ quan Giám sát Thông tin (ICO), tổ chức chịu trách nhiệm giám sát việc tuân thủ luật bảo vệ dữ liệu tại Anh. Nếu đủ nhiều người lên tiếng, ICO có thể sẽ buộc Meta phải xem xét lại cách tiếp cận của mình.
Trong bối cảnh AI ngày càng phát triển và trở nên quan trọng, quyền riêng tư của người dùng cũng phải được đặt lên hàng đầu. Dù Meta khẳng định rằng việc thu thập dữ liệu là vì "lợi ích hợp pháp" và để phát triển các tính năng AI, người dùng vẫn cần có quyền kiểm soát hoàn toàn dữ liệu cá nhân của mình. Meta cần minh bạch hơn và cung cấp cho người dùng một quy trình dễ dàng hơn để từ chối việc sử dụng dữ liệu, thay vì khiến người dùng phải tự tìm cách bảo vệ quyền riêng tư của mình.
