Trong nỗ lực kiến tạo một hành lang pháp lý vừa an toàn vừa cởi mở cho công nghệ mới, Chính phủ Việt Nam đang tiến tới những bước hoàn thiện cuối cùng của dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. Tại phiên họp chiều ngày 4/12, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự thảo luật với một thông điệp mạnh mẽ: Hoạt động phát triển AI sẽ được đưa vào nhóm đối tượng hưởng mức ưu đãi và hỗ trợ cao nhất. Đây được xem là đòn bẩy chính sách quan trọng nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo, thu hút nguồn lực và thúc đẩy sự hình thành của thị trường công nghệ trong nước.
Báo cáo giải trình tại phiên họp cho thấy tư duy làm luật đã có sự tiếp thu sâu sắc từ kinh nghiệm quốc tế, điển hình là EU và Hàn Quốc, hướng tới sự cân bằng thực chất giữa quản lý rủi ro và thúc đẩy phát triển. Thay vì áp dụng các biện pháp kiểm soát cứng nhắc có thể kìm hãm sự sáng tạo, dự thảo luật chuyển dịch mạnh mẽ từ tư duy "tiền kiểm" sang "hậu kiểm". Các biện pháp kiểm soát chặt chẽ ngay từ đầu sẽ chỉ áp dụng giới hạn đối với các hệ thống AI được phân loại là rủi ro cao, trong khi phần còn lại của thị trường sẽ có không gian đủ rộng để phát triển.
Điểm sáng đáng chú ý nhất đối với cộng đồng doanh nghiệp công nghệ là cơ chế thử nghiệm (sandbox) được quy định theo hướng thuận lợi hóa tối đa. Luật cho phép miễn, giảm một số nghĩa vụ tuân thủ trong phạm vi thử nghiệm, đồng thời áp dụng quy trình thẩm định và phản hồi nhanh. Cách tiếp cận này tháo gỡ nút thắt tâm lý e ngại rủi ro pháp lý, giúp các doanh nghiệp tự tin hơn khi triển khai các sản phẩm mới ra thị trường. Bên cạnh đó, Quỹ Phát triển trí tuệ nhân tạo Quốc gia cũng được định hướng lại với cơ chế tài chính đặc thù. Đáng chú ý là việc bổ sung cơ chế "phiếu hỗ trợ", cho phép các startup và doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận được hạ tầng tính toán và nền tảng huấn luyện đắt đỏ - vốn là rào cản lớn nhất đối với các đơn vị hạn chế về vốn.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Quochoi.vn
Về khía cạnh quản lý và đạo đức công nghệ, dự thảo luật cũng đặt ra những "hàng rào kỹ thuật" cần thiết để bảo vệ xã hội. Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải nhấn mạnh quy định về trách nhiệm minh bạch và gắn nhãn. Theo đó, các sản phẩm âm thanh, hình ảnh, video được tạo ra hoặc chỉnh sửa bởi AI (như deepfake) bắt buộc phải được nhận diện và gắn nhãn khi cung cấp ra công chúng. Ủy ban cũng đề nghị bổ sung các giải pháp kỹ thuật để ngăn chặn việc người dùng can thiệp xóa bỏ hoặc làm sai lệch các nhãn này, đảm bảo tính toàn vẹn của thông tin.
Tham gia thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao sự cầu thị của cơ quan soạn thảo nhưng cũng lưu ý về vấn đề bảo mật kinh doanh. Trước lo ngại của nhiều đại biểu về quy định công khai mã nguồn và dữ liệu huấn luyện, ông đề nghị cần nghiên cứu chỉnh lý theo hướng chỉ yêu cầu công khai một phần có chọn lọc, tránh làm lộ bí quyết công nghệ của doanh nghiệp. Đồng thời, đối với các hệ thống AI rủi ro cao đã vận hành trước khi luật có hiệu lực, đặc biệt trong y tế, giáo dục và tài chính, Chính phủ cần cân nhắc kéo dài thời gian chuyển tiếp để không gây xáo trộn cho người dân và đơn vị vận hành.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định ban soạn thảo sẽ tiếp tục hoàn thiện các quy định về dữ liệu huấn luyện và chế tài xử phạt theo hướng khung nguyên tắc, giao Chính phủ quy định chi tiết để đảm bảo tính linh hoạt trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ. Theo kế hoạch, Quốc hội dự kiến sẽ biểu quyết thông qua dự án Luật Trí tuệ nhân tạo mang tính lịch sử này vào ngày 11/12 tới đây.