Ngày 21/12, Hội nghị tổng kết công tác năm 2025 của Bộ Khoa học và Công nghệ đã diễn ra, nhưng theo một kịch bản hoàn toàn khác biệt so với truyền thống. Không có những bài diễn văn dài lê thê đọc từ giấy, không có sự trầm lắng thường thấy của các buổi sơ kết hành chính. Thay vào đó, suốt hơn 4 tiếng đồng hồ, hội trường liên tục "nóng" lên bởi những màn đối thoại trực diện, những cuộc tranh luận thẳng thắn giữa Tư lệnh ngành và đội ngũ cán bộ, nhân viên.
Đại diện các đơn vị không báo cáo thành tích chung chung mà tập trung trình bày các điểm mới, điểm sáng tạo trong công việc. Trong phần hỏi - đáp, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng không đi sâu vào các tiểu tiết kỹ thuật hay con số khô khan. Ông liên tục gợi mở về phương pháp luận (methodology).
Theo Bộ trưởng, rào cản lớn nhất kìm hãm sự phát triển hiện nay không nằm ở cơ chế chính sách hay sự thiếu hụt nguồn lực, mà nằm ở "sức ỳ" của tư duy cũ. Đó là thói quen đặt những câu hỏi quá rộng và an toàn; là tư duy làm việc rập khuôn theo quy trình; là tâm lý coi việc ban hành được một văn bản hay hoàn thành một đầu việc đã là đích đến cuối cùng.
Thông điệp xuyên suốt và ấn tượng nhất mà Bộ trưởng nhấn mạnh chính là "Làm ngược". Đây không phải là sự phản kháng lại quy luật, mà là sự dũng cảm thay đổi góc nhìn để tìm ra giải pháp đột phá:
Về quy trình chính sách: Tư duy cũ coi việc ban hành Thông tư, Nghị định là kết thúc công việc. Tư duy "làm ngược" coi đó mới chỉ là điểm khởi đầu. Quá trình thực thi, đưa chính sách vào cuộc sống mới là thước đo giá trị thực sự.
Về định hướng phát triển: Thay vì chạy theo con đường mà các quốc gia tiên tiến đã đi, Việt Nam cần tìm lối đi riêng dựa trên bối cảnh và lợi thế đặc thù. Sao chép mô hình nước ngoài sẽ mãi chỉ là người đi sau.
Về sản phẩm: Không làm đại trà, dàn trải. Cần tập trung nguồn lực vào những giải pháp chuyên dụng, giải quyết triệt để các bài toán cụ thể.
Trong kỷ nguyên của Trí tuệ nhân tạo (AI), Bộ trưởng cho rằng kỹ năng quan trọng nhất không phải là tìm câu trả lời, mà là đặt câu hỏi. "Việc đặt câu hỏi đúng, hỏi cụ thể chính là bước đầu để hình thành một tư duy khác biệt và tạo ra sự đổi mới thực chất", ông khẳng định.
Bộ Trưởng Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Báo Chính Phủ
Để hiểu rõ giá trị của những chỉ đạo này, cần nhìn lại bối cảnh đặc biệt của năm 2025. Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương chia sẻ, đây là giai đoạn Bộ vừa phải kiện toàn bộ máy sau hợp nhất, vừa phải chạy đua với thời gian để hoàn thiện hành lang pháp lý theo Nghị quyết 57.
Khối lượng công việc được mô tả là "chưa từng có". Chỉ trong vòng 10 tháng, Bộ đã rà soát, xây dựng và sửa đổi tới 10 luật, nâng tổng số luật của ngành lên 14, cùng hơn 20 nghị định. "Có những hôm, các đơn vị họp từ 2h sáng đến 21h đêm không ngủ chút nào", Thứ trưởng Phương chia sẻ. Chính trong áp lực đó, sự nỗ lực và đổi mới của các đơn vị đã tạo ra những kết quả bước đầu, tạo sự tự tin cho chặng đường phía trước.
Trong bài phát biểu kết luận, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã phác thảo chi tiết lộ trình chuyển đổi cho từng khối đơn vị, yêu cầu một sự "lột xác" toàn diện:
Khối Tham mưu - Từ "Ban phát" sang "Phục vụ":
Bộ trưởng chỉ rõ "căn bệnh" của cơ quan tham mưu là tư duy cửa quyền, chọn phương án an toàn và né tránh trách nhiệm. Ông yêu cầu chuyển dịch căn bản sang vai trò "phục vụ và hỗ trợ". Sự phát triển của ngành nằm ở đơn vị thực thi, do đó, khối tham mưu phải xây dựng các nền tảng số dùng chung để giám sát, cảnh báo sớm và hỗ trợ đơn vị thực thi chạy nhanh hơn.
Tổ chức Cán bộ - Từ "Định tính" sang "Định lượng":
Việc đánh giá cán bộ phải dựa trên số liệu và kết quả thực tế (data-driven), thay vì nhận xét cảm tính hàng năm. Quy hoạch và bổ nhiệm phải thoát khỏi tư duy "quy trình là chính" để chọn đúng người "làm được việc".
Kế hoạch Tài chính - Từ "Cấp phát" sang "Đặt hàng":
Đây là một trong những thay đổi cốt lõi. Vụ Kế hoạch - Tài chính không thể chỉ là người giữ "túi tiền" và làm thủ tục giải ngân. Đơn vị này phải trở thành "khách hàng thông minh": Chuyển từ cấp phát ngân sách theo đề bài sang hình thức đặt hàng, mua kết quả, thuê dịch vụ. Chi tiêu công phải tạo ra năng lực và tác động xã hội cụ thể, chứ không chỉ là "chi đúng, chi đủ".
Văn phòng Bộ - Trung tâm điều hành thông minh:
Thoát khỏi vai trò hành chính văn thư, Văn phòng phải trở thành trung tâm tham mưu dựa trên dữ liệu. Phương thức vận hành chuyển từ xử lý hồ sơ sang quản lý theo nhiệm vụ và kết quả chiến lược.
Cục Công nghiệp CNTT - Tạo dựng thị trường:
Thay vì các hoạt động xúc tiến thương mại bề nổi, Cục cần tập trung tạo dựng thị trường nội địa cho doanh nghiệp Việt thông qua các đơn đặt hàng cụ thể hoặc chính sách kích cầu (voucher), hỗ trợ doanh nghiệp có sản phẩm thực tế.
Khối Truyền thông - Hạ tầng tri thức:
Chuyển từ đưa tin đơn thuần sang dẫn dắt nhận thức xã hội. Nhà xuất bản và Trung tâm thông tin phải trở thành hạ tầng tri thức, cung cấp dữ liệu đầu vào cho việc hoạch định chính sách.
Khép lại hội nghị, Bộ trưởng nhấn mạnh rằng mọi sự thay đổi về quy trình hay công nghệ cuối cùng đều phụ thuộc vào con người. Sự chuyển dịch nêu trên đòi hỏi một đội ngũ cán bộ có khát vọng cống hiến, giỏi nghề, tử tế và kỷ luật. Đặc biệt, trong bối cảnh mới, việc biết sử dụng AI để thay đổi cách làm việc không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc.
Khối Tham mưu, Công nghiệp công nghệ số và Truyền thông được kỳ vọng sẽ là những "sếu đầu đàn", đi trước một bước để làm gương và dẫn dắt toàn Bộ Khoa học và Công nghệ bứt phá trong năm 2026.